به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ آیت الله محدباقر ایروانی، از اساتید حوزه نجف، در مصاحبه‌ای با مجله «شهر قانون» وضعیت معاصر حوزه علمیه نجف را مورد بررسی قرار داده است. او که خود متولد نجف است از اواسط جنگ ایران و عراق از طریق ترکیه به ایران مهاجرت کرده و پس از سقوط صدام به عراق بازگشته است. آیت الله ایروانی وضعیت حوزه نجف را رو به بهبود توصیف می‌کند. وی، دو تفاوت اساسی بین حوزه قم و نجف می‌بیند و مدیریت حوزه نجف را بسیط و دارای آزادی بیشتر ارزیابی می‌کند اما از نظر روش فقهی ـ اصولی تفاوت چندانی بین نجف و قم قائل نیست و آن را در تفاوت روش دو استاد (آیت الله خوئی و آیت الله بروجردی) خلاصه می‌کند.
آیت الله ایراوانی در ابتدای گفت‌و‌گو در مورد وضعیت فعلی حوزه نجف می‌گوید: «حوزه به تدریج و نه با قدرت به سمت بهتر شدن حرکت می‌کند. حوزه نجف به طلاب و فضلا و مدرسین بیشتری نیاز دارد که بیشتر بتوانند از طلبه کار بکشند.» و در این‌باره تصریح می‌کند: «هر کس وارد نجف می‌شود حیات حوزه را حس می‌کند. این مسأله را من از کسانی که به نجف می‌آیند سوال می‌کنم و آن‌ها نظر مثبتی در این زمینه دارند.»
دو تفاوت اساسی میان نجف و قم
این استاد فقه و اصول تفاوت اساسی بین وضعیت کنونی دو حوزه نجف و قم می‌بیند و معتقد است: «فرق اساسی بین حوزه نجف و قم هست. دو عامل مهم حوزه نجف را تحت تأثیر قرار داده است: عامل اول؛ عدم ثبات وضعیت سیاسی ـ اجتماعی که در این مدت در عراق است که هنوز به استقرار کامل نرسیده و این مسأله حوزه نجف را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه دولتی در ورای حوزه وجود ندارد و تنها مرجعیت و فضلا هستند که پشتیبان حوزه محصوب می‌شوند نه بیشتر از آن. این مسأله در مورد حوزه قم وجود ندارد.»
وی پس از اشاره به اینکه در ایران ثبات سیاسی ـ اجتماعی وجود دارد و دولت نیز پشتیبان حوزه است اضافه می‌کند: «عامل دوم آن است که حوزه نجف مبتنی بر حالت بسیطی که شیخ انصاری پایه گذارش بوده است باقی مانده و فضلا و مرجعیت از نظام‌مندی و تنظیم حوزه اجتناب می‌کنند. به این معنا که هر کس می‌تواند هر درسی که خواست را تدریس کند. درس فقه، اصول، تفسیر و حتی فلسفه و هیچ کس مانع شما نخواهد شد. اما این مسأله به صورت یک قاعده در نخواهد آمد و یک قضیه رسمی نخواهد شد.»
به نظر آیت الله ایروانی: «در حوزه قم قدرت برتری وجود دارد که گاهی از برخی حرکات منع می‌کند ولی در آنجا این مسأله وجود ندارد ولی خود شخص متوجه می‌شود که اگر بخواهد وارد برخی حوزه‌های خاص شود از سوی کلیت حوزه طرد خواهد شد.»
وی درباره مدیریت حوزه قم اضافه می‌کند: «در قم در حقیقت پشت مرکز مدیریرت حوزه دولت اسلامی قرار گرفته است ولی در آنجا چنین چیزی وجود ندارد و بنابراین تأسیس مرکز مدیریت حوزه به این شکل در آنجا ممکن نیست. مدیریت نیاز به قدرت دارد و مرجعیت به تنهایی هم نمی‌تواند چنین سیستم اجرایی را داشته باشد و این کار نیاز به قدرت دارد. البته امتحانات به صورت قدیمی وجود دارد ولی مدیریتی به صورتی که در اینجا [قم] وجود دارد در آنجا نیست و در عین اینکه کمال احترام برای حوزه وجود دارد اما کسی پشت حوزه نیست و بنابراین مدیریت به این شکل هم منتفی است.»
ایروانی با اشاره به اینکه تدریس دروس متنوع در نجف به صورت آزادانه وجود دارد اما نظام‌مندی آن مشابه قم نیست اظهار می‌کند: «اینکه به صورت تخصصی و حرفه‌ای مثلا در زمینه تاریخ، تفسیر، عقاید به صورت قوی وجود داشته باشد هنوز این‌ها وجود ندارد ولی هر کس که بیاید و بخواهد تدریس کند مشکلی در این زمینه وجود ندارد مادامی که این مسأله از شکل نظام سنتی خارج نشده و نخواهد به صورت قاعده دربیاید.»
این استاد فقه و اصول در مورد تبعیت سایر مراجع از مدیریت و رهبری آیت الله سیستانی می‌افزاید: «من نمی‌خواهم بگویم که در حوزه نجف همه به یک صورت فکر می‌کنند و افکار همه متحد است. نه! آزادی عقیده وجود دارد ولی کسی که نظر مخالف دارد این نظر را ابراز نمی‌کند و تلاش می‌کند تا وحدت کلمه حفظ شود و به همین دلیل اختلاف بروز پیدا نمی‌کند.»
مقایسه روش علمی قم و نجف
آیت الله ایروانی که خود صاحب تألیفاتی در زمینه فقه و اصول است در مورد تفاوت روش علمی قم و نجف می‌گوید: «من تفاوتی در این دو نمی‌بینم. حداکثر این است که یک فقیه با فقیه دیگر به لحاظ مشرب و مذاق فقهی اصولی‌اش تفاوت دارند. مثلا الان عادتا طلاب و فضلا [در نجف] فارغ التحصیل مدرسه سید خویی هستند و بر اساس روش او تربیت شده‌اند و بر همین اساس هم عمل می‌کند و رویکرد دیگری وجود ندارد که مغایر با این رویکرد باشد. البته بعضی تفاوت‌ها بین مشرب حوزه قم و مشرب حوزه نجف هست ولی این مسأله ناشی از اختلاف سبک خود استاد است و این اختلاف به لحاظ نفس حوزه نیست. به همین دلیل من معتقدم که یک مسلک [در نجف] بیشتر وجود ندارد که آن هم روش سید خویی و شیخ نائینی است که از بزرگان فقها و اصولیین نجف به دست آمده است.»
وی در این باره می‌افزاید: «این روش بر حوزه نجف غلبه دارد و تا امروز هم وضعیت به همین شکل بوده است ولی در حوزه قم بیشتر روش آقای بروجردی غلبه داشته است که آقای بروجردی روش خاصی در روش فقهی خود داشته که به کلمات عامه و نظراتشان توجه می‌کرده است و این روش بر شاگردانش هم تأثیر گذاشته است ولی این اختلاف خود فقه نیست، بلکه اختلاف روش بین دو استاد است که ممکن است حتی در یک مکان واجد هم اتفاق بیافتد. در هر حال من نمی‌توانم این مسأله را تفاوت بین دو مکتب و دو حوزه بدانم بلکه تفاوت تنها در روش دو استاد است که بر شاگردان هم تأثیر خود را می‌گذارد.»
به نظر آیت الله ایروانی: «حتی روش شهید صدر در فقه و اصول همان طریقه [حوزه نجف] است ولی فرق‌های جزئی و جانبی دارد که نمی‌توان ایشان را صاحب یک مکتب مجزا دانست.»
این استاد فقه با اشاره به تفاوت دیگری در حوزه نجف و قم در باب فقه مقارن تأکید می‌کند: «فقه مقارن در حقیقت در اینجا [قم] معنا پیدا می‌کند زیرا برادران سنی ما به قم می‌آیند یا در اینجا درس می‌خوانند یا اینکه درخواست می‌کنند که افرادی را به کشور‌هایشان بفرستیم؛ بنابراین نیاز به فقه مقارن احساس می‌شود ولی این مسأله در نجف به این شکل وجود ندارد تا نیاز به فقه مقارن احساس شود و حوزه نجف هنوز نیاز به این مسأله را حس نمی‌کند. حتی در اینجا هم این مسأله در بعضی مدارسی که طلابشان برای تبلیغ به کشورهای دیگر می‌روند وجود دارد و در متن حوزه دیده نمی‌شود».
آیت الله ایروانی در باب تأثیر حکومت صدام بر انزوای حوزه نجف، قضاوت را مورد اشاره قرار داده و می‌گوید: «در باب قضاوت، روش‌هایی برای اثبات مطرح شده است که باید از آن‌ها بحث شود و ممکن است یک فقیه یک مسأله را بپذیرد و دیگری آن را رد کند اما از آنجا که در عراق اصل امر قضاوت در دست حوزه نیست و حوزه هم از این جهت کاملا دور از حکومت است، بنابراین آرای فقها در این مسأله چندان بروز پیدا نمی‌کند. به خلاف حوزه قم که قضاوت به دست حوزه است و در نتیجه آراء حوزه درعمل به کار برده می‌شود؛ بنابراین لازم است که درباره این مسائل بحث شود.»
*مصاحبه فوق الذکر در صفحات ۲۴ تا ۲۶ شماره ۱۱ مجله «شهر قانون» با عنوان «در حوزه نجف، وحدت کلمه و آزادی عقیده وجود دارد» منتشر شده است.
نظر شما